नवदेहली। नेपाले हिंसायां मृतानां संख्या ५१ इत्येव वर्धिता अस्ति। विरोधस्य ५ तमे दिने १७ जनानां मृत्योः पुष्टिः अभवत्। एतेषु गाजियाबादनगरस्य एकः भारतीयः महिला अपि अन्तर्भवति के.पी.शर्मा ओली इत्यस्य प्रधानमन्त्रिपदात् राजीनामा दत्तस्य ४८ घण्टाः अभवन्, परन्तु अन्तरिमप्रधानमन्त्री अद्यापि न निर्णीतः। अद्य प्रातः ९ वादने पुनः अस्मिन् विषये वार्ता आरब्धा अस्ति। कालपर्यन्तं या चर्चाः अभवन् ते किमपि निष्कर्षं प्राप्तुं न शक्तवन्तः। मीडिया-समाचार-अनुसारं सुशीला-कार्की-इत्यस्य अन्तरिम-पीएम-करणस्य विषये प्रायः सर्वसम्मतिः अस्ति, परन्तु वर्तमान-संसदस्य विघटनं कर्तव्यं वा न वा इति विषये चर्चा स्थगितम् अस्ति वार्तायां भागं गृहीतवान् एकस्य अधिकारीणः मते राष्ट्रपतिः पौडेल् संसदं विघटयितुं सज्जः नास्ति। परन्तु कार्की इत्यनेन प्रथमं संसदस्य विघटनं कर्तव्यम् इति तर्कः कृतः अस्ति। यतः संविधानानुसारं संसदस्य अस्तित्वं यावत् अ सांसदः (यः संसदस्य सदस्यः नास्ति) प्रधानमन्त्री कर्तुं न शक्यते। सुशिला इत्यस्याः उपरि भारत समर्थकत्वस्य आरोपं कृत्वा जेन्-जेड् परस्परं संघर्षं कृतवान् विरोधं कुर्वन्तः जेन-जेड्-युवकाः कालः सुशीला कार्की इत्यस्याः नाम्ना परस्परं संघर्षं कृत्वा युद्धं आरब्धवन्तः। एकः समूहः आरोपयति यत् सुशीला कार्की भारतसमर्थकः अस्ति, ते एतत् न स्वीकुर्वन्ति अपरपक्षे सेना राजधानीयां तत्समीपस्थेषु क्षेत्रेषु च सावधानता रूपेण चतुर्थदिनं यावत् निषेधाज्ञां निरन्तरं कृतवती अस्ति। प्रदर्शनानां अनन्तरं नेपालस्य राष्ट्रपति निवासस्य शीतलनिवासस्य सुरक्षां कठिनं कृतम् अस्ति। राष्ट्रपतिकार्यालयस्य सम्मुखे नेपालीसेनायाः उपस्थितिः वर्धिता, सम्भाव्यं खतरान् दृष्ट्वा निगरानीयता च तीव्रता कृता अस्ति।
सेना मुख्यद्वारे परितः च गस्तं, जाँचं च कठिनं कृतवती अस्ति। सम्प्रति शीतलनिवाससङ्कुलस्य परितः बहुसंख्याकाः सुरक्षाकर्मचारिणः नियोजिताः सन्ति। नेपालपुलिसस्य अनुसारं मृतानां मध्ये त्रयः पुलिस कर्मचारिणः, एकः भारतीयः महिला अपि सन्ति। नेपाले मृतानां संख्या ५१ अभवत्। मृतानां ३६ जनानां शवः महाराजगञ्जस्य त्रिभुवनविश्व विद्यालयस्य शिक्षणचिकित्सालये अस्ति, यत्र शुक्रवासरे शवपरीक्षा आरब्धा।नेपालसेना शुक्रवासरे प्रातःकाले एकं वक्तव्यं जारीकृत्य सामाजिकमाध्यमेषु सेनासम्बद्धेषु भ्रामक-मिथ्यावार्तासु विश्वासं न कुर्वन्तु इति आह्वानं कृतवती। सेना उक्तवती यत् वर्तमान स्थितेः विषये सामाजिकमाध्यमेषु बहवः टिप्पण्याः, मताः, विश्लेषणं च साझां क्रियन्ते, परन्तु सेनायाः आधिकारिक सूचना केवलं प्रेसविज्ञप्तिभिः, प्रेस टिप्पणीभिः, तस्याः आधिकारिक सामाजिक माध्यम चैनल द्वारा च दीयते। सेना जनान् एतादृशीनां भ्रामक वार्तानां विश्वासं न कर्तुं, सूचनायै विभागस्य मुख्यालयस्य सम्पर्कसङ्ख्यानां उपयोगं कर्तुं च आह। गुरुवासरस्य सायं कालपर्यन्तं सेनायाः क्रिया कलापस्य विषये बहवः अफवाः सोशल मीडियायां प्रसारिताः आसन्। नेपालस्य सेनाप्रमुखः अशोकराज सिग्देलः मुख्यन्यायाधीशप्रकाशमानसिंहराउतस्य नेकपा(माओवादीकेन्द्रस्य) च उच्चस्तरीयसमागमात् पूर्वं राष्ट्रपतिभवनशीतलनिवासं प्राप्तवान्। सभापति देवराज घिमिरे तथा राष्ट्रिय सभा सभापति नारायण दहालः अपीलं कृतवन्तौ संविधानस्य परिधिमध्ये देशे वर्तमान संकटस्य समाधानं कुर्वन्तु। शुक्रवासरे संयुक्त वक्तव्ये तेषां कथनमस्ति यत् राष्ट्रपतिः रामचन्द्र पौडेल् जनानां संप्रभुता, नागरिक स्वतन्त्रता, प्रादेशिक अखण्डता, राष्ट्रियैकता, स्वातन्त्र्यं च सम्मानयन् स्थितिं सम्बोधयितुं उपक्रमं कुर्वन् अस्ति। विधिराज्यस्य, संवैधानिकतायाः च अवहेलना न कर्तव्या इति ते बोधयन्ति स्म। नेपालस्य नखुकारागार प्रशासनेन सहकारीघोटालप्रकरणे कारागारस्थः राष्ट्रिय स्वतन्त्रपक्षस्य अध्यक्षः रवि लामिछाने इत्यादयः कैदिनः च शीघ्रमेव आत्मसमर्पणं कर्तुं आह। कारागारस्य सूचनाधिकारी गुरुवासरे अस्य कृते सूचनां जारीकृतवान्। कार्की राष्ट्रपतिपौडेल् इत्यनेन सह मिलति, संसदस्य विघटनस्य विषये कोऽपि सम्झौता नास्ति सुशीला कार्की इत्यनेन सह समन्वयं कुर्वन् ओमप्रकाश आर्यलः अवदत् यत् कार्की प्रथमं राष्ट्रपतिस्य कानूनी सल्लाहकारस्य वरिष्ठाधिवक्ता बाबुराम कुंवरस्य साक्षात्कारं करिष्यति, तदनन्तरं राष्ट्रपति रामचन्द्रपौडेलेन सह निर्णायकं चर्चा भविष्यति। यदि सहमतिः भवति तर्हि अद्यैव कार्की अन्तरिम मन्त्रिमण्डलस्य प्रमुखत्वेन शपथं ग्रहीतुं शक्नोति। अधिकांशविषयेषु सहमतिः कृता अस्ति, परन्तु केचन बिन्दवः अद्यापि चर्चायां सन्ति। राष्ट्रपतिः पौडेल् गुरुवासरे दिनभरि रात्रौ यावत् कार्की इत्यनेन सह संवैधानिकविशेषज्ञैः सह वार्तालापं कृतवान्। संसदस्य विघटनविषये सहमतिः न प्राप्ता । गेन्जी-आन्दोलनस्य प्रतिनिधिभिः सह केचन दलाः कानूनी आधारेण संसदस्य विघटनस्य वकालतम् अकरोत्, अन्ये तु संवैधानिक-प्रावधानानाम् उल्लेखं कृत्वा कार्यरत-संसदस्य आवश्यकतायाः उपरि बलं दत्तवन्तः नवम्बरमासे भारते आयोजितस्य प्रथमस्य महिला-अन्ध-टी-२० विश्वकप-क्रिकेट्-क्रीडायाः काठमाण्डू-क्रीडायाः तटस्थं स्थलं न भविष्यति तथा च पाकिस्तानस्य मेलनानां आतिथ्यं कर्तुं वैकल्पिक स्थलं विचार्यते। नवम्बर् ११ तः २५ पर्यन्तं प्रतियोगितायां आस्ट्रेलिया, इङ्ग्लैण्ड्, भारतं, नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलज्र, अमेरिका च भविता।
दिल्ली-बेङ्गलूरु-नगरयोः स्पर्धायाः आयोजनं निर्धारितम् आसीत् किन्तु पाकिस्तानदेशः तटस्थे स्थले स्वक्रीडां करिष्यति, यत् पूर्वं काठमाण्डू आसीत्। काठमाण्डू मूलतः पाकिस्तानस्य मेलनानां आतिथ्यं कर्तुं तृतीयं आतिथ्यं नगरं चयनितम् आसीत् किन्तु नेपालस्य वर्तमानस्थितिं दृष्ट्वा अन्यस्य वैकल्पिक स्थलस्य विषये विचारः क्रियते इति भारतीयक्रिकेट् एसोसिएशन् फ़ॉर् द ब्लाइंड् इत्यनेन विज्ञप्तौ उक्तम्। शुक्रवासरे राष्ट्रपतिभवने नेपालसेनाप्रमुखे अशोकराज सिग्देल, मुख्यन्यायाधीश प्रकाशमानसिंह राउत तथा नेकपा नेपालस्य राष्ट्रपतिः रामचन्द्र पौडेलः अपि सभायां उपस्थितः भविष्यति इति अपेक्षा अस्ति ।
नेपालीसेनायाः अनुसारं काठमाण्डूसहितेषु अनेकेषु नगरेषु स्थितिं नियन्त्रयितुं निषेधाज्ञा कृता अस्ति, अद्य सायं ५ वादनपर्यन्तं भविष्यति, शनिवासरे सायं ७ वादनतः प्रातः ६ वादनपर्यन्तं पुनः निषेधः प्रवर्तते। नेपालदेशे हिंसकविरोधविषये विश्वस्य आह्वानम्
नेपाल- विश्वस्य अनेके देशाः अन्तर्राष्ट्रीयसङ्गठनानि च अद्यतन हिंसक विरोधस्य विषये चिन्ताम् अभिव्यक्तवन्तः, शान्तिं स्थापयितुं च सर्वेभ्यः आह्वानं कृतवन्तः। भारत- नेपालस्य स्थितिः वयं निकटतया निरीक्षमाणाः स्मः। सर्वेषां मतभेदानाम् समाधानं संवादद्वारा करणीयम्। चीन- नेपालः अस्माकं निकट मित्रः प्रतिवेशी च अस्ति। नेपालः स्वस्य आन्तरिक कार्याणि स्वयमेव सम्पादयिष्यति इति मम विश्वासः अस्ति। संयुक्तराष्ट्रसङ्घ-महासचिवः एण्टोनियो गुटेरेस् इत्यनेन घटनानां निष्पक्षतया अन्वेषणस्य आग्रहः कृतः तथा च जनानां मानवअधिकारस्य रक्षणं करणीयम् इति अपि उक्तम्।अमेरिका, यूरोपीयसङ्घः, आस्ट्रेलिया, ब्रिटेन, जर्मनी, जापान, दक्षिणकोरिया इत्यादीनां देशानाम् दूतावासाः मिलित्वा संयुक्तवक्तव्यं प्रकाशितवन्तः। तया हिंसायाः निन्दा कृता, पीडित परिवारेभ्यः शोकप्रकटीकरणं कृतम्, सर्वेभ्यः पक्षेभ्यः संयमस्य आह्वानं च कृतम्। भारत-नेपाल सीमायां बेल्हियायां स्थितं भैरहवा सीमाशुल्ककार्यालयं आंशिक रूपेण पुनः कार्यं आरब्धवान्। विरोधेषु विध्वंसस्य, अग्निप्रकोपस्य च कारणेन तत् निरुद्धम् आसीत् कार्यालयप्रमुखः शिवलालनौपाने भारतात् पाकगैसः, शाकानि, फलानि इत्यादीनां आवश्यक वस्तूनाम् आयातः शुक्रवासरस्य प्रातःकालाद् आरब्धः इति उक्तवान्। देशस्य परिस्थित्यानुसारम् अन्ये आयात निर्यात कार्यक्रमाः अपि वर्धिताः भविष्यन्ति इति सः अवदत्। आन्दोलनकारिणः कार्यालयस्य उपकरणेषु, सङ्गणकेषु, दस्तावेजेषु, फर्निचरेषु च अग्नि प्रहारं कृत्वा कार्यालयं बन्दम् अभवत्। अधुना अधिकांशः अभिलेखाः नष्टाः इति कारणतः हस्तचलितकागजकार्यद्वारा सेवाः आरब्धाः सन्ति।
न्यूपाने इत्यनेन उक्तं यत् पूर्णसञ्चालनस्य पुनर्स्थापनार्थं प्रयत्नाः क्रियन्ते, परन्तु क्षतिकारणात् सामान्यकार्यक्षमतायां समयः स्यात्। नेपालस्य चितवननगरस्य भरतपुरकारागारात् पलायिताः ५४ कैदिनः स्वेच्छया प्रत्यागताः। बुधवासरे प्रातःकाले ७४० कैदिनः कारागारात् पलायिताः। चितवनजिल्लाकारागारस्य प्रमुखः रविन्द्र ढुंगाना अवदत् यत् पलायिताः कैदिनः क्रमेण आत्मसमर्पणं कुर्वन्ति, बहवः दूरभाषद्वारा पुनः आगन्तुं कथिताः।

धुङ्गना उक्तवती – ‘बुधवासरे वातावरणं भिन्नम् आसीत् । सर्वे पलायितवन्तः। इदानीं ते प्रत्यागच्छन्ति, कदाचित् तेषां मनसि भवति यत् सर्वकारः तान् कुत्रापि न त्यक्ष्यति इति।’

कैदिनः कारागारस्य तोडफोडं कृत्वा मुख्यद्वारसहितं अनेकस्थानेषु अग्निप्रहारं कृतवन्तः, तदनन्तरं नेपालसेना, सशस्त्रपुलिसबलं, नेपालपुलिसकर्मचारिणः च तान् पलायितुं त्यक्तुं प्रवृत्ताः आसन्। तस्मिन् समये कारागारे ७४० बन्दिनः आसन्, येषु ४६ महिलाः अपि आसन् । वार्तायां भागं गृहीतवान् एकस्य अधिकारीणः मते राष्ट्रपतिः पौडेल् चिन्तयति यत् संसदं विना सुशिला कथं प्रधानमन्त्रित्वं कर्तुं शक्यते। गुरुवासरे रात्रौ यावत् अस्मिन् विषये बहवः विकल्पाः चर्चां कृतवन्तः, परन्तु तस्य ठोसः समाधानः न प्राप्तः ।

तदनन्तरं राष्ट्रपतिना निर्णयः कृतः यत् सः शुक्रवासरे प्रातः पुनः संवैधानिकविशेषज्ञैः सह परामर्शं करिष्यामि इति। अद्यतनवार्तासु किञ्चित् समाधानं निश्चितरूपेण उद्भवति इति संवैधानिकविशेषज्ञाः मन्यन्ते।